سیاستها و برنامهها
مقدمه
بنیاد سینمایی فارابی بهعنوان نهاد ملی سینمای ایران در راستای تحقق اهداف گام دوم انقلاب و در مسیر شکوفایی چهلسالگی انقلاب اسلامی، ذیل سیاستها و راهبردهای کلان و طرح تحول دولت سیزدهم و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ناظر بهضرورت بازسازی ساختارهای فرهنگی کشور با مطالعه و آسیبشناسی ساختارها، فرآیندها و رویههای گذشته اقدام به تهیه طرح تحولی کرده است که در این نوشتار خلاصه مدیریتی از آن طرح و همچنین سرفصلهایی از اقدامات آتی در چهارچوب برنامه 5 ساله فارابی (1401 -1405) منعکسشده است.
چشمانداز
فارابی بهعنوان نهاد ملی سینمای ایران یک نهاد تسهیلگر، استانداردساز، پیشرو و نوآور در حوزه تأمین سرمایه، تولید، توزیع و گسترش بازارهای جهانی برای سینمای ایران است که در حوزه محتوا با نشر و ترویج گفتمان ناب انقلاب اسلامی از طریق سینمای حرفهای، متعهد، دینی، انقلابی و انسانی؛ سهم اقتصاد سینما را هم از تولید ناخالص داخلی GDP کشور و هم بازارهای جهانی افزایش داده و با توسعه صنایع مجاور بزرگترین بازیگر صنایع فرهنگی منطقه خواهد بود.
مأموریت
مأموریتها ناظر به چشمانداز به شرح ذیل است:
1. نیل بهسوی صنعتیسازی تولید در سینما و ساماندهی زنجیرهی کامل صنعت سینما مبتنی بر صنایع خلاق و دانشبنیان.
2. رشد و توسعه سینمای متعهد، انقلابی، دینی و انسانی با حمایت از تولید آثار سینمایی شاخص.
3. تأمین زیرساختهای سرمایهپذیری و اقتصاد پایدار برای سینما و افزایش سهم سینما از تولید ناخالص ملی.
4. ارتقای سهم ایران در بازارهای بینالمللی با تسهیل تولید و عرضهی آثار سینمایی.
5. تقویت سینمای ملی ایران بهعنوان مهمترین و کارآمدترین ابزار جهاد تبیین در همه حوزههای نرمافزاری و سختافزاری.
رویکردها
ناظر به بیانیه گام دوم و منشور امامین انقلاب اسلامی در حوزه سینما و در راستای طرح تحول دولت سیزدهم و رویکردهای اعلامی از سوی سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد سینمایی فارابی بهعنوان نهاد ملی سینما در سه لایه سیاستگذاری، محتوایی و عملکردی این رویکردها را به کار خواهد گرفت:
1. سیاستگذاری
در لایه سیاستگذاری نیل بهسوی سینمای «امید، اخلاق و آگاهی» رویکرد سیاستگذاریها در فارابی خواهد بود.
2. محتوایی
در لایه محتوایی تولید آثاری در جهت سینمای متعهد، دینی و انقلابی رویکرد اصلی فارابی خواهد بود.
* شرح این سه رویکرد در منظومه بیانات مقام معظم رهبری و همچنین سند تحول فارابی ذکرشده است.
3. عملکردی
در لایه عملکردی «قانونگرایی، استانداردسازی و عدالتمحوری» محور تمامی برنامهها و اقدامات خواهد شد.
اقدامات
اهم اقدامات فارابی به شرح ذیل است:
1. ارتقای مضامین، استانداردسازی محتوا و ورود به حوزههای استراتژیک در تولید آثار
فارابی بهعنوان یک نهاد تسهیلگر در فرآیند ساخت آثار سینمایی ورود خواهد کرد که صرفاً یا به ارتقای سطح کیفی و تنوع ژانر در سینما کمک کنند و یا دربردارنده مضامین استراتژیک و مهمی باشند، ازاینرو بهمنظور ارتقاء محتوای آثار تولیدی اقداماتی نظیر تعیین نظام مسائل و اولویتهای تولیدی، طراحی استانداردهای تولید، نظام شاخص سلامت آثار تولیدی (تدوینشده در بنیاد سینمایی فارابی)، بوممحتوای طرحها و فیلمنامهها و نهایتاً بهرهگیری از نخبگان و صاحبنظران در قالب شوراهای موضوعی در دستور کار خواهد بود. اولویتهای فارابی در سال 1401 به شرح ذیل است:
ازنظر درونمایه فیلم دارای پیامی با محوریتهای ذیل باشد:
1. معنویت اسلامی، ارزشهای اخلاقی و کرامت انسانی
2. افزایش امید، اعتماد و نشاط عمومی، ناظر به ارتقاء سرمایه اجتماعی انقلاب اسلامی
3. تبیین و ترویج معارف قرآن و اهلبیت (ع)
4. سبک زندگی اسلامی مبتنی بر احکام، معارف و اخلاق اسلامی
5. دفاع مقدس و مقاومت اسلامی
6. دشمنشناسی، استکبارستیزی و گسترش جبهه جهانی مستضعفان
7. حفظ و تقویت نهاد خانواده با تأکید بر آموزههای اسلامی
8. تقویت روحیه عدالتطلبی، حس مسئولیت فردی و اجتماعی و قانونمداری
9. بازنمایی عادلانه اقشار، قومیتها، طبقات اجتماعی و افراد کمتوان و ناتوان
10. روایت تاریخ انقلاب اسلامی با نگاهی مبتنی بر ارزشهای انقلابی
11. تقویت عزتمندی، عرق ملی، هویت ملی و قدرت ملی با تکیه بر پیشرفتهای کشور
12. ترغیب به تولید، رفع موانع اشتغال و کارآفرینی مولد و اقتصاد دانشبنیان
*با تأکید ویژه بر نوآوری و خلاقیت در تولید و ساختار، تنوع ژانرهای سینمایی، تولیدات کودک و نوجوان، طنز سالم و خانواده محور و تولید آثار شاخص.
2. کیفی سازی و بهینهسازی فرآیندهای تولید و ارتقای نظارت بر تولید آثار
بهینهسازی سازوکارهای تصمیمگیری و نظارت بر تولید باهدف بهرهوری بیشتر و ارتقای سطح کیفی محصولات از اقدامات مهم در فارابی است، یکی از ابتداییترین گامها در جهت صنعتیسازی سینما، طراحی فرآیندهای تولیدی و نظارتی کارآمد و بهینه است، این امر در مراحل تصمیمگیری، پیشتولید، تولید و بعدازآن باید مبتنی بر مهندسی صحیحی از الزامات ساخت یک پروژه صنعتی سینما طراحی و اجرا شود، با طراحی این الگو امکان نظارت مؤثر و کارآمد نیز فراهم خواهد گردید، چابک سازی فرآیند تصویب فیلمنامهها و پرهیز از شوراهای تودرتویی که عملاً مرجع تصمیم سازی را مخدوش میکند، ابلاغ مدل جامع تولید فارابی شامل مراحل تصویب طرح تا تولید، الزام به استوریبُرد در مرحله پیشتولید و ... از اقداماتی است که در این خصوص صورت خواهد گرفت.
3. تقویت مضامین و محتوا از طریق شوراهای موضوعی و محافل فکری
جهت ارتقای سطح مضامین و محتوای آثار سینمایی کشور یکی از اقدامات مؤثر تبدیل شوراهای عمومی متعدد به شوراهای تخصصی موضوعی است، درواقع از این منظر فارابی برای موضوعات اولویتدار خود بهمنظور بهرهگیری از کارشناسان و صاحبنظران آن حوزه در قالب شوراهای موضوعی و یا محافل فکری کمک خواهد گرفت، این شوراها و محافل موجب خواهند شد تا یک موضوع ناظر به ابعاد گوناگون و لایههای مختلف موردبررسی قرار گیرد.
4. تقویت متون و فیلمنامهها با راهاندازی خانه فیلمنامه ایران
یکی از کارهای مهم در بنیاد فارابی کمک به تقویت متون و ارتقای فیلمنامههاست، در این دوره با راهاندازی خانه فیلمنامه درصدد ایجاد مکانیسم پایداری برای تقویت متون و همچنین فیلمنامهها خواهیم بود، برگزاری رویدادهای ایده و فیلمنامهنویسی، برگزاری کارگاههای فیلمنامهنویسی، راهاندازی کلینیک فیلمنامه برای استانداردسازی و کیفی سازی فیلمنامه و ... از اهم اقدامات این خانه خواهد بود.
5. ساماندهی و دیجیتالسازی آرشیو فارابی
بیشک آرشیو فارابی یکی از مهمترین داراییهای سینمای ایران است که هرساله نیز به غنای آن افزوده میشود، ساماندهی فیزیکی، بهسازی فضای آرشیو و دیجیتالسازی آن از اقدامات مهمی است که در آرشیو فارابی باید صورت بپذیرد، از سوی دیگر ایجاد سامانه جامع آرشیو و پورتال مرکزی تصویر فارابی از دیگر امور مهم در این حوزه است.
6. تقویت بخش حقوقی و اهتمام به مالکیت فکری آثار
یکی از اقدامات مهم در فارابی تقویت بخش حقوقی بهمنظور ساماندهی به پروندههای حقوقی و ثبت مالکیت آثار فارابی است. همچنین ناظر به تعاملات گسترده فارابی در حوزه خریدوفروش حقوق آثار سینمایی، ساماندهی این واحد و ثبت مالکیت فکری آثار و کاراکترها ازجمله اقدامات مهم است.
7. گسترش تعاملات سینما با سایر نهادهای دولتی و مردمی
یکی از وظایف ذاتی نهاد ملی سینمایی ایران ایجاد تعاملات حسنه با ارگانها، نهادها و تشکلهای دولتی، مردمی و صنفی و اتحادیهها برای همافزایی در جهت تقویت سینمای ملی ایران است، در فارابی قرن 15 یکی از اقدامات مهم گسترش این تعاملات و همکاریهای فراسازمانی خواهد بود.
8. محافل فرهنگی و سینمایی، راهاندازی سینماتِک فارابی
تقویت محافل فرهنگی و سینمایی باهدف ایجاد نشاط، انتقال تجارب، آموزش و ارتقای مهارتها، پاتوقسازی، بزرگداشت مقام پیشکسوتان و مرور آثار سینمایی از دیگر اقدامات خواهد بود. برخی از این برنامهها عبارتاند از:
• شب خاطره فیلمهای ماندگار با عنوان «شب نقرهای» • مراسم بزرگداشت پیشکسوتان سینمای حرفهای با عنوان «شب ستارهها» • برگزاری کارگاههای فیلم شناسی بینالمللی با عنوان «پلان» • برگزاری دورههای انتقال تجربه با عنوان «کلاکت» • راهاندازی کافه کتاب سینما در جنب سینما فرهنگ • برگزاری نشستهای «سینما پیشرفت» باهدف بررسی ابعاد مختلف صنعت سینما • برگزاری نشستهای گفتمانی «سینمای گام دوم» باهدف تبیین سینمای تراز انقلاب اسلامی • راهاندازی سینماتِک فارابی باهدف گسترش سینمای نوآور و خلاق
9. حمایت از اکران فیلمهای سینمایی فرهنگی
بنیاد سینمایی فارابی علاوه بر تسهیلگری در تولید، در جهت تقویت سینمای سالم از اکران فیلمهای فرهنگی که دارای بالاترین امتیاز در حوزه شاخصهای سلامت (تدوینشده در بنیاد سینمایی فارابی) باشند حمایت خواهد کرد، بستههای حمایتی اکران در این بنیاد طراحی و اعلام خواهد شد. این بستهها شامل بستههای حمایت از اکران عمومی، بستههای حمایت اکرانهای دولتی و بستههای فاند موضوعی خواهد بود.
10. بهینهسازی فعالیتهای سینما فرهنگ
برنامهها و فعالیتهای سینما فرهنگ بهعنوان یکی از سینماهای نوستالژی و ماندگار ایران تقویت و ساماندهی خواهد شد، راهاندازی کافه کتاب سینما، برگزاری اکرانهای هدفمند، برگزاری افتتاحیه فیلمها، کمک در راستای سیاستهای حمایتی بنیاد از اکران آثار سینمایی سالم و تقویت فضای فرهنگی و پاتوق سازی برای اهالی فرهنگ و سینما از برنامهها در این سینما خواهد بود. بهرهگیری حداکثری از فضای سالنهای موجود و همچنین ایجاد سانس اختصاصی افتتاحیه برای فیلمها بهعنوان یک برنامه ثابت از برنامههای سینما فرهنگ خواهد بود.
11. برگزاری جشنواره بینالمللی فیلمهای کودکان و نوجوانان
با بررسی و آسیبشناسی ادوار گذشته این جشنواره و بهرهگیری از تجارب و موفقیتهای گذشته، جشنواره بینالمللی فیلمهای کودکان و نوجوانان بهعنوان یکی از مهمترین جشنوارههای فیلم کودک در سطح جهانی بهصورت حضوری و آنلاین همزمان برگزار خواهد شد، از ویژگیهای این جشنواره که در دوره قبل نیز مورد توجه بود و با بازخوردهای مثبت فراوانی مواجه بود، مشارکت کودکان و نوجوانان در امر داوری است، در دوره آتی نیز برنامهریزیشده است تا با مشارکت بیش از 2 هزار کودک ایرانی و هزار کودک خارجی از اقصی نقاط جهان بهعنوان داوران کودک و نوجوان این جشنواره برگزار گردد، تقویت بعد بینالمللی جشنواره و توجه به صنایع فرهنگی بهعنوان بخش جانبی از دیگر مزایای جشنواره این دوره خواهد بود.
12. نهضت ملی احیای سینمای کودک و نوجوان، راهاندازی باشگاه ملی سینمای کودک و نوجوان
در سالهای اخیر و بهویژه در دو سال منتهی به کرونا وضعیت تولید آثار سینمایی کودک و نوجوان گواه عدم توجه به این حوزه بوده است، سرانه تولید این آثار بالأخص برای نوجوانان بهگونهای بوده که عملاً تعداد آثار تولیدی در یک سال به تعداد انگشتان یکدست هم شاید نرسد، توجه و اهتمام جدی به تولید آثار خوب در حوزه کودک و نوجوان و بسیج ملی برای احیای سینمای کودک و نوجوان از اقدامات فارابی خواهد بود، همچنین تأسیس باشگاه ملی سینمای کودک و نوجوان که در برخی از کشورها نیز نهاد متناظر دارد بهعنوان نهادی برای ارتقای سطح دانش سینمایی کودکان و نوجوانان از دیگر اقدامات مهم در این حوزه است. در این راستا برگزاری کارگاههای فیلم ویژه کودکان و نوجوانان، تشکلسازی از کودکان و نوجوانان حاضر در جشنواره بینالمللی فیلم کودک و نوجوان، گسترش تعاملات با نهادها مرتبط نظیر کانون پرورش فکری و... از اقدامات این باشگاه خواهد بود.
13. ارتقای فعالیتهای بینالمللی سینمای ایران
ارتقای کمی و کیفی فعالیتهای بینالمللی سینمای ایران یکی از مأموریتهای مهم فارابی است، این مأموریت با محوریت «حضور مؤثر» در مجامع و بازارهای بینالمللی و همچنین «افزایش سهم از بازارهای جهانی» و با برنامههای زیر در دستور کار فارابی خواهد بود.
• گسترش چتر سینمای ایران برای بهرهمندی همه فعالان بینالمللی سینمایی حائز شرایط در جشنوارههای فیلم • حضور مؤثر در بازارهای بینالمللی محتوا و... • توجه به تعاملات با کشورهای منطقه و جهان اسلام و تشکیل بازار فیلم مشترک • ایجاد مکانیسم ارتباطات پایدار و کارآمد با محوریت کشورهای راه ابریشم • اهتمام به تولید مشترک با کشورها بهویژه کشورهای جهان اسلام و راهاندازی «دفتر تولیدات مشترک سینمایی جهان اسلام» در منطقه آزاد کیش • برگزاری هدفمند و مؤثر هفتههای فیلم با کشورهای خارجی در ایران و در خارج از ایران • برگزاری رویدادهای بینالمللی مشترک با سایر کشورها نظیر کارگاههای انتقال تجربه، کارگاههای فیلمنامهنویسی، جلسات پیچینگ بهمنظور جذب سرمایه خارجی و ... • تربیت نیروی انسانی کارآمد برای حوزه بینالملل سینما و ارتقای مهارتهای فعالان این حوزه • ایجاد سامانه جامع بینالمللی معرفی هنرمندان و آثار سینمایی ایران به زبانهای عربی و انگلیسی • افزایش سهم اکران و توسعه بازار فروش آثار سینمایی ایران بهصورت کمّی و کیفی • کمک به بخش بینالملل جشنوارههای فیلم فجر، کودک و نوجوان، حقیقت و فیلم کوتاه • راهاندازی اتاق بینالملل سینمای ایران بهمنظور مشاوره تخصصی حقوقی، بازرگانی و ... به تهیهکنندگان و پخشکنندگان بینالملل سینما
14. توسعه و تقویت اقتصاد سینما و راهاندازی صندوقهای حمایتی و سرمایهگذاری
یکی از ملزومات توسعه صنعت سینما تأمین منابع پایدار برای آن و همچنین توسعه مدلهای مالی و اقتصادی این صنعت است، در سال اخیر با ظهور ابزارهای مالی نوین نظیر صندوقهای ریسکپذیر، توسعه بازارهای سرمایه، جمعسپاری مالی (crowdfunding) و ... لزوم توسعه ابزارها و ساختارهای مالی و اقتصادی سینما نیز بیشازپیش احساس میشود، کم کردن اتکای تولید آثار سینمایی به بودجههای دولتی و استفاده از شیوههای نوین سرمایهگذاری از برنامههای مهم فارابی خواهد بود. راهاندازی صندوقهای ریسکپذیر، راهاندازی صندوق سرمایهای، راهاندازی جمع سپاری مالی، مدیریت مشارکتهای بخش خصوصی و جذب سرمایه برای تولید آثار سینمایی از این نوع اقدامات است. همچنین توسعه بازارها و افزایش تعاملات تجاری با شرکای جدید نظیر پلتفرمهای پخش آنلاین، دفاتر پخش و استفاده بهینه از ظرفیت اتاقهای بازرگانی و دفاتر تجاری ایران در سایر کشورها که علاوه بر بُعد فرهنگی موجب تقویت همکاریهای تجاری سینمایی ایران خواهند بود از اقدامات آتی فارابی است.
15. توسعه و تقویت اکوسیستم نوآوری و دانشبنیان سینما؛ بهرهبرداری مرکز نوآوری سینمای ایران
یکی از الزامات سینما توجه جدی به مقولات نوآوری و توسعه اکوسیستم فناوری و دانشبنیان است، بیشک ظهور پدیدههایی مثل متاورس و NFT موجب خواهد شد که سینما هم در تولید، هم در توزیع و هم در اقتصاد دچار تحولات شگرفی شود، تحولاتی که با ما فاصله چندانی ندارند و هماکنون نیز قابل رصد هستند، در سال اقتصاد دانشبنیان توسعه این مقوله در فضای سینما و تقویت اکوسیستم نوآوری و فعالان صنایع خلاق و دانشبنیان این حوزه از اقدامات فارابی خواهد بود، تشکیل دبیرخانه کارگروه سینمای سند ملی توسعه فناوریهای فرهنگی و نرم با مشارکت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در بنیاد سینمایی فارابی، بهرهبرداری از مرکز نوآوری سینمای ایران، تقویت و ارتقاء شرکتهای دانشبنیان و شرکتهای خلاق سینمایی از اهم این موارد است.
16. باشگاه فیلم اولیها و تقویت سرمایه انسانی جوان سینما
نظر به مسئولیت فارابی در دوره جدید برای ارزشیابی، ساماندهی و تقویت کارگردانان فیلم اولی، راهاندازی باشگاه فیلم اولیها بهمنظور تقویت متقاضیان کارگردانی فیلم اولی و همچنین حمایت از تولید آثار سینمایی توسط کارگردانان بااستعداد فیلم اولی و با رویکرد عدالت محوری و تمرکززدایی از برنامههای فارابی خواهد بود، استقرار دبیرخانه شورای بررسی صلاحیت حرفهای کارگردانان فیلم اولی در فارابی، تدوین آئیننامه بررسی صلاحیت حرفهای کارگردانان فیلم اولی و تقویت حضور جوانان متعهد انقلابی در عرصه فعالیتهای سینمایی و مدیریتی از دیگر اقدامات در این حوزه است.
17. عدالت محوری و تقویت سینمای استانی و شهرستانی
در راستای سیاستهای عدالت محور دولت و رویکردهای سازمان سینمای توجه به سینمای حرفهای استانها و شهرستانها در دستور کار خواهد بود، تقویت فیلمسازان غیر تهرانی، اختصاص سهمیه ویژه در تولیدات فارابی به کارگردانان شهرستانی بالأخص کارگردانان فیلم اولی، توجه به بازنمایی مثبت از ویژگیهای بومی و ظرفیتهای منطقهای شهرستانها بهویژه مناطق کمتر برخوردار، برگزاری شبهای سینمای حرفهای استانها در تمامی استانهای کشور بهمنظور بزرگداشت فعالان سینمایی استان و ارتقای انگیزههای جوانان بومی استانها برای ورود به سیمای حرفهای ازجمله برنامههای فارابی خواهد بود.
18. توسعه فعالیتهای انتشارات و تقویت فصلنامههای فارابی، اهتمام به مطالعات کاربردی
با هدف تقویت تولیدات پژوهشی و همچنین انتشارات فارابی بهعنوان یکی از قدیمیترین انتشارات سینمایی کشور اقدامات زیر در دستور کار فارابی قرار خواهد گرفت:
• احیای انتشارات فارابی باهدف انتشارات مرجع سینمای ایران و بهعنوان یک موسسه خودگردان • بازطراحی فصلنامه فارابی بهعنوان فصلنامه تخصصی سینمایی ایران • تقویت ماهنامه فیلمنگار بهعنوان تخصصیترین نشریه مرجع فیلمنامه در کشور • تأسیس نشریه علمی و پژوهشی فارابی بهعنوان نشریه مرجع علمی سینمای کشور جهت تقویت و توسعه ادبیات آکادمیک سینمایی • تأسیس مرکز مطالعات سینمای جهان
19. تقویت مکانیسم پشتیبانی از جشنوارهها و ایجاد مدیریت جامع دبیرخانه جشنوارههای فجر
یکی از وظایف فارابی پشتیبانی از جشنواره بینالمللی فیلم فجر و سایر جشنوارههای سینمایی کشور است، عدم تمرکز این فعالیت در سالهای گذشته موجب شده است تا علاوه برافزایش هزینههای اجرایی، بسیاری از تجارب، اطلاعات و دانش حاصل از برگزاری جشنواره بهدرستی منتقل نشود و از سوی دیگر آرشیو جامع و یکپارچهای از جشنوارهها وجود نداشته باشد، ازاینرو در برنامههای آتی با همکاری سازمان سینمایی دبیرخانه اجرایی جشنوارهها بهصورت متمرکز در فارابی مستقر خواهد بود این دبیرخانه علاوه بر پشتیبانی از جشنوارهها متولی ایجاد سامانه جامع آرشیو و یکپارچهسازی خدمات جشنوارههای سینمایی خواهد بود.
20. برگزاری جشنوارههای آنلاین منطقهای
بهمنظور گسترش تعاملات و گفتمان سازی در عرصههای بینالمللی و دیپلماسی سینمایی برگزاری جشنوارههای منطقهای از برنامههای آتی خواهد بود.